Nietzsche. Religijność

Już na samym początku dociekań wyznaczonych zagadnieniem ?Nietzsche i religijność? dochodzi do głosu sprzeczność zawarta w świadectwach dwojga z najbliższych przyjaciół Nietzschego. Z jednej strony mamy bowiem zdecydowany głos Franza Overbecka, który poszukiwanie klucza do Nietzscheańskiej filozofii w religii nazywa ?sofistyczną sztuczką, zdolną zyskać sobie poklask jedynie kogoś, kto Nietzschego znał wyłącznie z oddali?. Z drugiej zaś strony dysponujemy świadectwem Lou Andreas-Salomé (z którą dialog prowadzi Krzysztof Matuszewski w artykule Nietzsche mistyczny?), przedstawiającym Nietzschego jako naturę religijną, jego filozofię zaś jako wyrosłą ze straty wiary i Boga (przekonanie to odziedziczą Bataille i Klossowski). Zagadnienie religijności w dziele Nietzschego, jak właściwie każde zagadnienie dotyczące jego filozofii, nie jest więc kwestią ani jednoznaczną, ani tym bardziej taką, która z łagodną uległością otwiera się przed czytelnikiem, wyjawiając swe tajemnice. Ujawniają się nam bowiem wielorakie, zaprzeczające sobie twarze ? czy też może maski ? niemieckiego filozofa: Nietzsche-Antychryst, wyzwalający świat z jarzma religii; Nietzsche-Zaratustra, do którego ? co podkreśla Löwith w Historii powszechnej i dziejach zbawienia ? stary papież zwraca się słowami: ?W bliskości twej (?) czuję kadzidlne woni tajemne ciągłych błogosławieństw? [Z(a), s. 237]; Nietzsche makiaweliczny, który swoją filozofię Dionizosa łączy z hodowlą człowieka i stwierdza, że moralność oraz religia mają charakter czysto funkcjonalny, będąc środkami ?kształtowania człowieka według własnego uznania?, a zatem narzędziem w rękach filozofa; wreszcie: Nietzsche mistyk, doznający objawienia, które ? jak pisze Safranski ? rozcina jego życie ?na dwie połowy: życie przedtem i życie potem?.