Nużący rytuał. Aplikacja adwokacka i radcowska w Polsce.

Centrum Edukacji Prawniczej i Teorii Społecznej (CLEST) przeprowadziło w listopadzie i grudniu 2017 r. badanie na temat profilu społecznego aplikantów, ich sytuacji materialnej oraz oceny jakości aplikacji adwokackiej i radcowskiej w Polsce. Badanie przeprowadzono z użyciem ankiety skierowanej do aplikantów. Ankietę w całości wypełniło 1307 osób, co stanowiło ponad jedną dziesiątą (12,4%) całkowitej liczby aplikantów w 2017 r. w Polsce.Większość ankietowanych stanowią kobiety, pochodzące ze średniego bądź większego miasta, których rodzice mają wykształcenie co najmniej średnie. Aplikanci pracują głównie w małych ? zatrudniających do 5 osób ? kancelariach. Zarabiają w granicach pensji minimalnej i korzystają ze wsparcia finansowego rodziny. Uważają aplikację za zbyt teoretyczną, a jako przeważającą formę nauczania wskazują wykład. Wśród aplikantów dominuje przekonanie, że instytucja patronatu nie powinna być obowiązkowa, a znaczna część aplikantów nie pracuje na co dzień ze swoim patronem. Opłata za aplikację jest postrzegana jako zbyt wysoka w stosunku do jakości edukacji oferowanej przez samorządy adwokackie i radcowskie. Wyłaniający się z badań obraz aplikacji pozostaje w sprzeczności z oficjalną narracją korporacji. Przedstawiciele samorządów podkreślają, że oferowana przez nich edukacja różni się od uniwersyteckiej, a także akcentują praktyczność zajęć i wagę patronatu jako osobistej relacji aplikanta z ?Mistrzem?. Jednocześnie w samorządach brakuje systemowej refleksji nad dydaktyką. Z jednej bowiem strony samorządy adwokatów oraz radców prawnych nie podejmują się 9ewaluacji jakościowej oferowanej edukacji, a z drugiej strony badania ? jak niniejsze ? spotykają się z nieufnością. W efekcie wykładowcy prowadzący zajęcia na aplikacji powtarzają schematy znane im z edukacji akademickiej. Z przeprowadzonych badań wynika, że aplikacja opiera się na mechanizmie ?nużącej konieczności?. Chęć uzyskania tytułu zawodowego powoduje, że, pomimo krytycznej oceny, aplikanci kontynuują i kończą aplikację. Ten etap należy zatem traktować nie jako usługę edukacyjną ? polegającą na przekazywaniu wiedzy i kształceniu umiejętności koniecznych do zostania profesjonalnym pełnomocnikiem w zamian za odpowiednią opłatę ? a jako ?rytuał przejścia?, rozumiany jako zespół ceremonii, proces, w ramach którego następuje zmiana statusu społecznego absolwenta (-tki) prawa i przy-jęcie go (jej) do, postrzeganego jako elitarne, grona radców prawnych i adwokatów. Społeczny prestiż tych zawodów oraz przekonanie, że aplikacje są naturalnym wyborem po studiach prawniczych, stanowią przyczynę, dla której absolwenci prawa są gotowi poświęcać swój czas i środki na uzyskanie tytułu zawodowego. Może to również tłumaczyć, dlaczego, pomimo negatywnej oceny aplikacji, aplikanci nie podejmują żadnych działań na rzecz jej reformy. Ich ?przejściowy? status powoduje, że z jednej strony nie są traktowani przez samorządy jako równorzędni partnerzy, a z drugiej nie sprzyja on podejmowaniu długofalowych inicjatyw i artykułowaniu swoich oczekiwań. Wizja nieodległego zostania adwokatem lub radcą prawnym dyscyplinuje, stanowiąc przeszkodę dla jakichkolwiek działań, które mogłyby doprowadzić do poprawy sytuacji aplikantów i jakości uzyskiwanej edukacji.