New Addictions – od dopalaczy do portali społecznościowych

Jeszcze kilka, kilkanaście lat temu hasło ?uzależnienie? kojarzyło się najczęściej z chorobą alkoholową lub narkomanią. Dziś problem uzależnień zatacza coraz szersze kręgi; zmienia się nie tylko jego zakres, ale i skala. Epidemiolog Włodzimierz Janiszewski, podejmując  próbę sklasyfikowania i uporządkowania omawianego problemu, wskazał na występowanie ponad 50 nowych uzależnień. U genezy tworzenia się nałogów współczesnej generacji leży najczęściej postęp technologiczny, konsumpcyjny styl życia oraz specyfika cywilizacji, oferująca nie tylko dostęp do nowych mediów (Internet), ale i konieczność przedefiniowania charakteru jakości i ilości kontaktów społecznych oraz rodzinnych. Implikacja powyższego owocuje pojawieniem się całej gamy uzależnień określanych mianem uzależnień behawioralnych, w których obserwujemy występowanie takich samych procesów obronnych, jakich doświadczamy w przypadku uzależnień od substancji chemicznych. Produkowane na potrzeby poszczególnych nałogów mechanizmy iluzji i zaprzeczeń utrzymują jednostkę w przekonaniu możliwości poradzenia sobie z narastającym problemem; tymczasem wywoływana w ten sposób spirala działań wymusza na niej konieczność stałego stymulowania układu nagrody.

Celem niniejszej publikacji jest holistyczna analiza sposobów postrzegania współczesnych uzależnień, stanowiąca przyczynek do podjęcia szeroko zakrojonej dyskusji na temat rozpoznawania i leczenia osób uzależnionych oraz współuzależnionych.
Do udziału w projekcie zaproszono nie tylko osoby naukowo zainteresowane omawianymi  aspektami dzisiejszych nałogów, ale także praktyków ? psychologów, lekarzy oraz pracowników socjalnych. Owocem podjętej inicjatywy jest niniejsza książka, której tytuł: ?New Addictions ? od dopalaczy do portali społecznościowych? stanowi zapowiedź wielotorowych rozważań i wymiany opinii. Uporządkowanie tematyczne materiału pozwoliło na wyodrębnienie kilku zakresów prowadzonych rozważań: 1. Część pierwsza ? uzależnienia w perspektywie międzynarodowej ? rozwiązania prawne i instytucjonalne; 2. Część druga ? polityka społeczna wobec kwestii uzależnienia; 3. Część trzecia ? Uzależnienie jako problem społeczny i kulturowy. Metody przeciwdziałania. 4. Część czwarta ? Praktyczny wymiar radzenia sobie z problem uzależnienia ? casestudies.
Książkę, a zatem część poświęconą uwarunkowaniom prawnym, otwiera tekst Ewy Michałkiewicz, obrazujący zmagania organizacji międzynarodowych i poszczególnych państw, skupionych na problemie narkomanii oraz handlu substancjami odurzającymi i psychotropowymi. Autorka, powołując się na przykład aktów organizacji Narodów Zjednoczonych, instytucji, programów Unii Europejskiej oraz Polski, akcentuje najważniejsze regulacje prawne umożliwiające podjęcie walki z narkomanią, wskazując jednocześnie, że pomimo aktywnych działań w zakresie usprawnienia aktów prawnych, wciąż rezultaty podejmowanych interwencji są niewystarczające. Na konieczność wypracowania skutecznych zasad współpracy międzynarodowej w ramach redukowania handlu narkotykami zwróciła uwagę także Ewa Milczarek, słusznie wskazując, że problem ten jest właściwy każdemu państwu; w każdym bowiem działa sieć wytwórców, przewoźników, dostawców, a nade wszystko, użytkowników używek. Za kontynuację powyższych rozważań można uznać tekst Anny Mylokosty, która koncentruje się na procesie wdrażania postanowień prawnych wynikających z założeń przyjętych przez Konwencję Narodów Zjednoczonych w Polsce. Prawny aspekt walki z dopalaczami znajdziemy także w tekście Marty Putyry, skupiającym się na metodach działań wypracowanymi przez insercję sanitarną.

W drugiej części publikacji znajdziemy tekst Olgierda Abramskiego poświęcony próbom zidentyfikowania najważniejszych działań stosowanych przez państwo polskie na przełomie XX i XXI wieku, realizowanych w ramach idei zwalczania uzależnień wśród dzieci i młodzieży. Autor pochyla się nad koniecznością zwrócenia uwagi na nadmiernym eksploatowaniu tradycyjnych metod i środków stosowanych wobec małoletnich, koncentrujących się nade wszystko na karaniu, a nie leczeniu uzależnionych. Zwraca uwagę na brak wypracowanych narzędzi adekwatnych do nowych form uzależnień, nie stroniąc jednocześnie od zakreślenia odważnej oceny efektywności prowadzonej w tym zakresie polityki państwa. Celem kolejnego artykułu było nakreślenie roli i zadań, podejmowanych przez pracowników socjalnych w ramach walki z uzależnieniami nieletnich. Anna Majewska, jako czynny przedstawiciel wskazanego zawodu, w sposób szczególny akcentuje konieczność aktywizacji środowiska wokół wypracowania skutecznego schematu postępowania instytucji pomocowych ukierunkowanych na uzależnienia behawioralne.

Wstępem do rozpoczęcia rozważań o społecznym i kulturowym kontekście uzależnień jest tekst Sandry Lubartowicz, wprowadzający w tematykę jednego z bardziej rozpowszechnionych nałogów współczesnych czasów ? zakupoholizmu.  Autorka podkreśla, że masowość zjawiska zdaje się być czynnikiem spowalniającym akcję popularyzowania wiedzy i świadomości o konsekwencjach tego obsesyjno-kompulsywnego zaburzenia.  Zagrożenie wynikające z transmisji wartości konsumpcyjnych dostrzega także Dorota Nowalska-Kapuścik. Swoje przemyślenia o koligacjach występujących pomiędzy człowiekiem a eksploatowaną w ramach przestrzeni konsumpcyjnej energii elektrycznej zawarła w tekście: ?Uzależnienie od energii elektrycznej. Krytyczna infrastruktura w rozważaniach konsumentów?. Analizą konsumpcji dopalaczy w Polsce i na arenie międzynarodowej zajęła się Zofia Trzeszkowska-Nowak, która nie tylko prezentuje wyniki badań przeprowadzonych na grupie młodzieży w Polsce na temat znajomości i zażywania narkotyków (w tym dopalaczy), ale także nawiązuje do działań profilaktycznych, które winno się wprowadzać, by uporać się ze sprzedażą substancji psychoaktywnych. W obszar współczesnych uzależnień behawioralnych oscylujących wokół nowego, zindywidualizowanego medium ? Internetu ? wprowadza nas Sławomir Kania. W swym artykule nie tylko przybliża  takie pojęcia jak: infoholizm czy fonoholizm, ale podejmuje wyzwanie w postaci sformułowania wskazań profilaktycznych niezbędnych do wdrażania w środowisku szkolnym i rodzinnym w ramach zapobiegania negatywnym skutkom cyberuzależnienia. Tymczasem Magdalena Sodzawiczna zastanawia się, gdzie przebiega granica pomiędzy aktywnością fizyczną i zdrowym odżywianiem wpisującym się w nurt konsumpcji zrównoważonej a obsesją.

Pytanie o skutki wynikające z przeobrażeń społecznych przekładające się na zakres i rodzaj uzależnień wśród młodzieży stawia  Bogumiła Bobik. W artykule prezentuje ona wyniki badań ankietowych przeprowadzonych w 2015 roku w szkołach gimnazjalnych dwóch wybranych dzielnic poprzemysłowych Bytomia ? Bobrka i Karbia. Książkę zamyka artykuł Grzegorza Libora, którego celem było zaprezentowanie kwestii złożoności współczesnych uzależnień na przykładzie Walii. Autor postrzega Walię jako region egzystujący w ścisłej relacji pomiędzy centrum a peryferiami, co przekłada się na występowanie różnorodnych zależności zarówno o charakterze społecznym, jak i kulturowym, politycznym i ekonomicznym.