Missa est. Msza święta panów Pasków

Naturalna ciągłość liturgiczna została zerwana. Nowy obyczaj, dziś pokryty już patyną dziesięcioleci, skutecznie zasłonił przeszłość, stworzył własną ?dawność?. Tym ciekawsze będzie spojrzenie na Mszę świętą panów Pasków. Tę, w której przez wieki uczestniczyli Sarmaci. Nie będzie to spojrzenie badacza liturgii ani liturgisty, lecz gawęda, która wchodzi w głąb liturgicznej materii z ciekawością, szukając zarówno Bożego piękna, jak anegdoty, zarówno poezji, jak i Prawdy. (Jacek Kowalski)

Msza święta panów Pasków to najnowsza książka Jacka Kowalskiego. Opowiada ona Mszy, której za czasów Pierwszej Rzeczypospolitej słuchali Sarmaci, właśnie ci przywołani w tytule Panowie Paskowie. Opowiada też w sposób intrygujący o miejscach w których ta Msza była sprawowana, o ich barokowych świątyniach, często stojących do dziś pośród naszych miast i wsi. Msza Panów Pasków, to tak zwana Msza trydencka, bo to właśnie w połowie XVI w. Papież św. Pius V, z upoważnienia Soboru Trydenckiego, podał całemu światu liturgię papieskiego Rzymu jako obowiązujący wzór odnowy obrzędów. Była to Msza święta nie inna niż w całym ówczesnym Kościele Powszechnym, czyli katolickim, czyli rzymskim ? mówiona albo śpiewana po łacinie. Bo przecież nie było jakiejś odrębnej polskiej Mszy Świętej. Chociaż książka ta opisuje także wiele odrębności, różnych zwyczajów i praktyk, które Kościół polski zachował i rozwinął, co pozwala autorowi mówić, przynajmniej od czasu do czasu, o liturgii sarmackiej, która dawała wyraz tej najgłębszej polskiej pobożności eucharystycznej. A Sarmaci to Polacy, mieszkańcy Sarmacji, czyli Pierwszej Rzeczypospolitej, katolicy mówiący najczęściej po polsku, poddani Królestwa Katolickiego, tego Rex Ortodoxum i Antemurale Christianitatis.

Relacja z tego chwalenia Boga podczas Mszy świętej i opis świątyń są w książce w miarę szczegółowe, ale bez nadmiernej drobiazgowości. Miarę jej wyznacza swobodna forma gawędy autorskiej, ujętej jednak w pewien naukowy rygor, i odwołania do literatury przedmiotu oraz bogato ilustrowanej licznymi obrazami i soczystą anegdotą. Jeśli idzie o samą Mszę, to będziemy podążali krok po kroku. Będziemy mogli śledzić słowa i gesty, czasami nawet zapachy, dźwięki i cienie, ale też uczestników, tych przy ołtarzu i tych i w głębi kościoła, a co najważniejsze będziemy mogli wraz z autorem szukać tych wszystkich sensów i znaczeń w ramach wielkiej tajemnicy liturgicznej. Pomogą nam w tym także liczne ilustracje, zwłaszcza te z epoki, szczególnie ryciny wileńskiego jezuity Aleksandra Tarasewicza pochodzące z dzieła Fulgentego Dryjackiego SJ Skarb żywota i krwie Iezusa Pana w ofierze Mszy św. złożony, wydanego w Wilnie w 1683 r. Oczywiście ta książka ma też swój aspekt aktualny i praktyczny, bo przecież wciąż ta ?Msza po staremu się odprawia?. I w związku z tym przeciętny Polak i przeciętny katolik powinien wiedzieć, czym była i jest liturgia Mszy świętej w jej kształcie klasycznym, trydenckim. Bo z tej Rzeczypospolitej, z mieszkańców-Sarmatów wywodzimy się my wszyscy, mówiący i czujący po polsku, zaś kształt naszej chrześcijańskiej wiary ? choć ponadczasowej, bo Chrystusowej ? po ziemsku wywodzimy od naszych sarmackich przodków żyjących na tej samej ziemi, którzy tutaj, w tych samych świątyniach, do których wstępujemy i my, chwalili Pana Boga