1918 – kino polskie wobec odzyskania niepodległości

W roku 2018 minęło 100 lat od powrotu Polski na mapę Europy. Rocznicę tę traktujemy także jako pretekst do rozważań filmoznawczych i historycznofilmowych. Czyn zbrojny, wizerunki Wielkiej Wojny, budowa niepodległego państwa były tematami rodzącej się kinematografii narodowej, która w dwudziestoleciu międzywojennym szukała stylu wypowiedzi i sposobów komunikacji zarówno z władzą, jak i widzami, czyli swojego miejsca w kulturze. Strategie stosowane przez kino narodowe w dwudziestoleciu międzywojennym niepodległość afirmowały, a wzmacniał je pełen kolorytu arsenał użytych środków scenograficznych i kostiumowych (legionowych mundurów, szyneli żołnierzy V Syberyjskiej Dywizji Strzelców Polskich, szamerunków obrońców Lwowa), uroda polskich ułanów, sceny batalistyczne (niektóre imponujące, jak w Cudzie nad Wisłą Ryszarda Bolesławskiego), stereotypowe, ale odpowiadające ogólnonarodowym potrzebom, postaci kreowane przez luminarzy sceny i filmu. Filmowe reprezentacje walki o niepodległość stawały się spektaklem, nie przestając przecież być elementem kształtowania na nowo tożsamości narodowej.

I wojna światowa, rok 1918 i jego konsekwencje stanowiły także odniesienia historyczne dla późniejszego kina polskiego. Nie ograniczamy się zatem do wydarzeń z epoki, ale podejmujemy także zagadnienia wiążące odzyskanie niepodległości z recepcją tego procesu w strategiach poszczególnych twórców, odwołaniach gatunkowych, związkach z polityką. Dlatego też skupiamy się między innymi na obecności roku 1918 i dwudziestolecia międzywojennego w produkcjach filmowych i telewizyjnych, kulturowych reprezentacjach bohaterów tamtych lat, ideologicznych sporach o wizerunek tamtego okresu, krytycznym spojrzeniu na poszczególne tytuły, powstałe zarówno w dwudziestoleciu, jak i w warunkach powojennych do ostatnich lat włącznie, lokalnych i regionalnych obiegów kinematograficznych w pierwszych latach wolnej Polski. Sporo miejsca poświęcamy także archiwaliom, zarówno pod względem ich przydatności źródłowej, ale też problemom związanym z zachowaniem materialnych artefaktów.

Książka, która w jakimś sensie stanowi zobowiązanie jubileuszowe, jest przecież także próbą wskazania na nowe przestrzenie badawcze i strategie interpretacyjne. Wpisuje się również w stale aktualne rozważania o tożsamości, narodowym charakterze i zarządzaniu pamięcią, czyli szeroko rozumianych zobowiązaniach społecznych. Spośród dziesiątków fascynujących zagadnień, zjawisk, postaci i filmów, wybieramy jedynie kilka, ale z nadzieją, że poświęcone im rozdziały pozwolą głębiej wniknąć w to, jak kino polskie, w różnym czasie i na różne sposoby, odnosiło się do tytułowej tematyki.