Kultura afektu. Humanistyka po zwrocie afektywnym

Zainicjowany w latach 90. poprzedniego wieku zwrot afektywny oddziałuje także na polską humanistykę, przede wszystkim dzięki wysiłkowi kulturoznawców i literaturoznawców. Oczywiście można dyskutować na temat sensowności wyróżniania silniej czy słabiej rysujących się tendencji pojęciem zwrotu ? zawsze w takim momencie narażamy się na niebezpieczeństwo uczestnictwa w łatwym do skrytykowania procederze opakowywania treści intelektualnych w atrakcyjne nazwy i przekształcania ich w towary. Wydaje mi się jednak ? przy całej potencjalnej sensowności tego rodzaju zarzutów ? że zbyt daleko posunięta ostrożność nie byłaby tu na miejscu. Skoro kategoria afektu jest od mniej więcej dziesięciu lat uprzywilejowaną figurą myśli w badaniach literackich, w historii i historii sztuki, w kulturze wizualnej i ogólniej ? w szeroko pojętych badaniach nad kulturą posługiwanie się terminem ?zwrot afektywny? nie jest prawdziwie kontrowersyjne, jeśli tylko nie rozumie się pod tym pojęciem substancjalnej zmiany, decydującego przejścia. [… Niektóre spośród tekstów, ze względu na wysoki poziom i wagę poruszanej problematyki, zasługują moim zdaniem na to, by w projektowanym tomie pełnić rolę wiodącą. Mam na myśli m.in. tekst Przemysława Czaplińskiego, w którym opracowanie poetyki afektywnej jako nowej wersji historii literatury łączy się z historią polskiej powieści o rodzinie po 1989 roku. Podobnie kluczowy wydaje mi się esej Joanny Źylińskiej, w którym skrótowa genealogia pojęcia afektu i uwagi dotyczące jego roli we współczesnej humanistyce (zwłaszcza kwestii zwrotu afektywnego) są wstępem do prezentacji szeroko zakrojonego projektu badań posthumanistycznych. [… Wyjście poza humanizm jest równoznaczne z dystansem wobec wszelkich form modelu przedstawieniowego, wobec dominacji kategorii reprezentacji i reprezentacjonizmu ujmowanego jako horyzont do przekroczenia. Poszukiwanie afektu jako tego, co poprzedza reprezentację, jest kolejnym gestem wyjścia poza postkartezjańskie i postkantowskie paradygmaty skupione na poznaniu. Zebrane w tomie teksty w przekonywujący sposób pokazują nie tylko, że afekt jako zoperacjonalizowana kategoria badawcza na dobre zadomowił się w humanistyce; dowodzą także, że zwrot afektywny jest częścią o wiele szerszej fali przemian modeli myślenia naszej epoki. z recenzji Andrzeja Leśniaka Prezentowane teksty są, w zasadniczej części, przepracowanymi wersjami wystąpień na międzynarodowej konferencji, zorganizowanej w czerwcu 2014 w Krakowie przez Katedrę Antropologii Literatury i Badań Kulturowych WP UJ oraz CASH UJ. Tom sfinansowało Humanistyczne Konsorcjum Naukowe, zawiązane przez WP UJ i WFPiK UAM.