Szkice polityczne. Wybór pism

Wydany z okazji wypadającego w październiku 2016 150-lecia urodzin i 80-lecia śmierci Ignacego Daszyńskiego wybór pism politycznych, obejmujący teksty z różnych okresów działalności politycznej autora, od roku 1894 po 1927.

Ignacy Daszyński urodził się w wielokulturowym Zbarażu 26 października 1866 r. w ubogiej, wielodzietnej rodzinie urzędniczej. Ignacy bardzo dobrze się uczył, a dzięki wychowaniu w wielokulturowym środowisku władał kilkoma językami. W szkole przyjaźnił się z Żydami i Ukraińcami, z którymi konspirował przeciwko zaborcy. W 1882 roku, w wieku 16 lat, decyzją władz austriackich został wydalony z gimnazjum za szerzenie treści patriotycznych. Dwa lata później organizował we Lwowie tajne koła socjalistyczne. Tam też pierwszy raz zetknął się ze środowiskiem robotniczym. W miejscowej gazecie opisywał warunki życia robotników i nieludzki wyzysk, któremu byli poddawani. Maturę zdał w Krakowie, wkrótce rozpoczął studia przyrodnicze, musiał je jednak przerwać ze względu na ciężką sytuację materialną. Podjął pracę guwernera w jednym z dworów niedaleko Łomży. W 1889 r. w wieku 23 lat został aresztowany na pół roku – policja była przekonana, że zatrzymała jego brata, Feliksa. Po wyjściu na wolność nadal był śledzony. Za udział w demonstracji ukarano go zakazem edukacji w Polsce – to zaważyło na jego decyzji o emigracji. Po powrocie do kraju w 1890 r. Daszyński kontynuował działalność polityczną. Był jednym z przywódców i współzałożycieli Partii Robotniczej, powołanej w 1890 r. we Lwowie. Należy go uznać również za współtwórcę Galicyjskiej Partii Socjalno-Demokratycznej, przekształconej następnie w Polską Partię Socjalno-Demokratyczną Galicji i Śląska. W tym czasie przemawiał na licznych wiecach i prowadził bogatą działalność publicystyczną. Ale jako wybitny polityk dał się poznać dopiero w austriackim parlamencie, w którym zasiadał aż do 1918 r. Walczył w nim o interesy polskie, a nie austriackie. Zasłynął jako wybitny mówca, budzący głębokie uznanie nawet u swoich przeciwników.

Podczas rewolucji w 1905 roku publicznie spalił portret cara. Przed I wojną światową doprowadził do znacznego zbliżenia Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej z Polską Partią Socjalistyczną – Frakcją Rewolucyjną Józefa Piłsudskiego. Podczas I wojny światowej przez pewien czas nosił mundur strzelecki. Potem wrócił do polityki – tym razem do walki o niepodległe państwo polskie. We wrześniu 1918 r. skierował do parlamentu austriackiego uzgodniony z prawicową Narodową Demokracją wniosek o przywrócenie niezawisłego państwa polskiego w obrębie trzech zaborów i z dostępem do morza. W październiku 1918 r. Daszyński współtworzył zalążek państwowości polskiej – Polską Komisję Likwidacyjną, a w nocy z 6 na 7 listopada 1918 r. został premierem świeżo utworzonego Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej. 14 listopada 1918 r. Józef Piłsudski powierzył mu misję sformowania rządu, ale największą sławę polityczną przyniosła mu rola posła Sejmu Ustawodawczego. Piastował też stanowiska marszałka i wicemarszałka Sejmu. Nadal wygłaszał znakomite przemówienia i pisał dużo tekstów odbijających się szerokim echem. Jak wcześniej w zaborze austriackim, tak i w niepodległej Polsce walczył o poprawę losu najbiedniejszych. Wierząc, że „kolega socjalista” Józef Piłsudski zaprowadzi odpowiednie reformy socjalne i uzdrowi polską politykę, opowiedział się po stronie zwolenników przewrotu majowego i sanacji. Jednakże bardzo szybko spotkało go rozczarowanie, dlatego twardo występował przeciwko obozowi sanacyjnemu. Nie pozwolił na otwarcie Sejmu pod bagnetami. Nie doczekał się ani reform socjalnych, ani demokratyzacji życia politycznego, w związku z czym PPS przystąpił do Centrolewu, czyli opozycji wobec obozu sanacyjnego. Ignacy Daszyński w odróżnieniu od swojego przyjaciela z walk o niepodległość – Józefa Piłsudskiego – pozostał wierny swoim ideałom lewicowym, tj. sprawiedliwości społecznej i demokracji. Długa choroba wyłączyła go w dużej mierze z działalności politycznej. Zmarł w szpitalu w Bystrej 31 października 1936 r.