Historia doktry politycznych. Od starożytności do naszych czasów

Gaetano Mosca (1858-1941) – włoski socjolog, prawnik, politolog, historyk idei, jeden z twórców teorii mas i elit wraz z Ortegą y Gassetem oraz Vilfredo Pareto (choć z nim pozostawał w ostrym sporze, kto właściwie jest twórcą teorii elit), twórca terminu „klasa polityczna”. Do jego najważniejszych dzieł należą „Sulla Teorice dei Governi”, „Elementi di Scienza politica” oraz właśnie Historia doktryn politycznych. Autor analizuje w książce różne formy życia społecznego, różnego rodzaju instytucje w aspekcie ich związku z władzą, zależnością, strukturą polityczną. Analizuje także dzieła dotyczące polityki i doktryny polityczne od czasów starożytnych do XX wieku, wiele miejsca poświęca starożytnej Grecji (zwłaszcza pismom Platona takim jak „Państwo” czy „Prawa”, czy „Polityce ” Arystotelesa), starożytnemu Rzymowi (zwł. zajmuje się ustrojem Cesarstwa, analizuje też pisma Lukrecjusza czy Cycerona). W dalszej zaś kolejności następnymi epokami w aspekcie instytucji politycznych: przez Średniowiecze, Odrodzenie (zwłaszcza czas „Księcia” Niccolo Machiavellego. A w kolejnych rozdziałach sporo miejsca poświęca teoriom Monteskiusza, Comte’a czy wreszcie Feuerbacha i Karola Marksa oraz marksistów jak choćby G. Sorel.. Po przeanalizowania wielu doktryn oraz ustrojów państw dochodzi Mosca do wniosku iż najlepszymi ustrojami politycznymi, to znaczy takimi, które trwały długo, nie podlegały gwałtownym kryzysom, spychającym ludzkość na poziom barbarzyństwa, są ustroje mieszane. Są to te ustroje, w których nie ma przewagi bezwzględnej ani system autokratyczny, ani liberalny. I dalej: Trzeba więc, ażeby władza religijna była oddzielona od politycznej, ażeby kierownictwo sprawami gospodarczymi nie było całkowicie w rękach tych, co posiadają władzę polityczną, ażeby broń była w rękach tylko pewnej części społeczeństwa, oddzielonej wyraźnie od innych, ażeby wreszcie kultura i przygotowanie techniczne mogły być środkami dojścia do udziału w kierowniczej warstwie politycznej. O ile z pierwszą częścią tego cytatu można polemizować, o tyle z częścią drugą – trudno się nie zgodzić i obecnie.