Biesy

Fiodor Dostojewski (1821-81) rosyjski pisarz, twórca z nurtu realizmu, uważany za jednego z mistrzów literatury światowej, obok Tołstoja i Turginiewa bodaj najbardziej znany pisarz z Rosji. Do jego najznamienitszych dzieł należą „Zbrodnia i kara”, „Bracia Karamazow”, „Idiota”, „Młodzik” i właśnie Biesy. Bodaj najmroczniejsze z dzieł wymienionych. Książka i nawet tytuł wynikają z „Nieczajewszczyzny” (od nazwiska Siergieja Nieczajewa, rewolucjonisty i nihilisty), którą Dostojewski utożsamiał z programem współczesnych „biesów”, rewolucjonistów, okcydentalistów ale i często tchórzy, konformistów. Mamy tu cały garnitur odrażających postaci, poczynając od Piotra Wiechowieńskiego (amoralny mistrz szantażu i oszustw wprost wzorowany na Nieczajewie), przez Mikołaja Stawrogina, przedstawiciela znudzonej szlachty/arystokracji, uwodzącego kobiety ale też intelektualnie zwodzącego swych młodych przyjaciół, zmieniającego wartości, zapatrywania równie łatwo jak kobiety, nawet jego samobójstwo jest raczej aktem znudzenia niż refleksją nad swymi niegodziwościami. Wyjątkowo ponurą postacią jest inżynier Alieksiej Kiryłłow, uznawany za wzór nihilisty w literaturze, ale dostaje się i ojcu Wierchowieńskiego, naiwnemu, zachwyconemu Zachodnimi ideami okcydentaliście. Są (napisane po powrocie z kilkuletniej katorgi, opisywanej we „Wspomnieniach z domu umarłych”) Biesy bardzo jasnym określeniem się Dostojewskiego w polemice zarówno z rewolucjonistami jak i rosyjskimi liberałami jak Hercen czy Turgieniew, na stanowisku zupełnie przeciwnym, świat bez Boga i wartości to zdaniem autora świat skazany na upadek. W napisanych wcześniej „Notatkach z podziemia” już odciął się od swojej „liberalnej” przeszłości, Biesy potwierdzają to odejście, z tak niezwykłą jednak literacką maestrią, że są zarazem jedną z najważniejszych światowych powieści.